موضوعی که این روزها برسر زبان‌هاست و بسیاری آن را با دلهرگی یا با نعره پیروزی و شکست عنوان می‌کنند سرانجام برجام است که آیا بعد از ده سال مذاکره و چانه‌زنیِ سیاسی در عرصه‌ی بین‌المللی ، و بالا و پایین‌کردنِ بندها وپاراگراف‌ها و بد و بیراه گفتن و لعن و نفرین کردن جناح‌ها و گرو‌ه‌ها و ایجاد هزینه‌های گزاف بر کشور بوده است اگر به بندهای برجام توافق شده ٢٠١۵ نظر بیاندازیم، متوجه می‌شویم هیچکدام از بندهای آن ربطی به درد و رنج و مشقت مردم ندارد و دیدیم که بعد از توافق سفره مردم تغییر پیدا نکرد.
دغدغه‌های ایران در برجام جدید
مفاد توافق جدید نشان می‌دهد که ایران دو دغدغه کلی در رابطه با آینده برجام دارد. دغدغه اول مربوط به لغو همه جانبه تحریم‌ها و آزادی پولهای بلوکه شده است. بسیاری از تعهدات آمریکا در رابطه با برجام جدید مربوط به این امور می‌شود. خروج 17 بانک ایرانی از تحریم، ابطال سه فرمان اجرایی ترامپ، فروش ۵0 میلیون بشکه نفت، لغو تحریم 1۵0 مؤسسه ازجمله ستاد اجرایی فرمان امام، آزادسازی 7 میلیارد دلار پول بلوکه شده در کُره از جمله مهم‌ترین تحریم‌هایی هستند که برداشته خواهند شد.
دغدغه دوم؛ این دغدغه مربوط به ضمانت اجرایی برجام است. این نگرانی نیز خود به دو دسته تقسیم می‌شود: تعهدات دولت بایدن و تعهدات دولت بعدی آمریکا. امضای مرحله به مرحله متن نهایی توافق امری است که نشان می‌دهد ایران هنوز مطمئن نیست آمریکای بایدن به تعهداتش عمل کند و می‌خواهد آن را بیازماید. شنیده‌ها درباره توافق احتمالی برای احیای برجام حاکی است که توافق احتمالی در روز جمع‌بندی اعلام شده، ۶0 روز بعد به روز تأیید میرسد، ۶0 روز بعد تایید، مرحله باز اجرا آغاز شده و در نهایت پس از ۴۵ روز به روز تکمیل میرسد.
این توافق موقتی است
قسمت مهم و اصلی توافق جدید مربوط به تضمین دولت بعدی ایالات متحده است. این یکی از دو مساله‌ای است که از همان ابتدا ایران و آمریکا روی آن بحث و اختلاف نظر داشتند. مسأله‌ی دیگر مربوط به خروج نام سپاه پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا است که احتمالاً در توافق جدید به آن اشاره نخواهد شد.
طبق خواست ایران، کنگره‌ی آمریکا باید توافق هسته‌ای را تأیید کرده و به آن شکل قانونی بدهد؛ اما از محتوای توافق جدید اینطور برداشت می‌شود که چنین تأییدی در کار نیست. به نظر میرسد که ایران خود قبول دارد که توافق جدید هسته‌ای «موقتی» است و در صورت شکست دموکرات‌ها در انتخابات آتی (اتفاقی که کاملاً محتمل است) و به قدرت رسیدن شخصی مانند ترامپ (یا حتی خود او) خروج از برجام و لغو این تعهد قطعی است.
نکته دیگر این است که طرف مقابل تا پایان دوره اول بایدن قطعاً از برجام خارج نخواهد شد. از طرفی اگر فردای انتخابات آینده رئیس جمهور آینده بخواهد از برجام خارج بشود طبق توافق باید 3 سال بگذرد و این با 2 و نیم سال آینده دوره بایدن می‌شود ۵ و نیم سال. این جملات نشان می‌دهد که توافق هسته‌ای جدید دائمی نیست و دولت ایران نیز این مسأله را پذیرفته است.
به نظر میاد دولت می‌خواهد این خروج را به تعویق بیندازد تا مانع از شوک‌های اقتصادی و سیاسی ناشی از آن شود. همچنین، طولانی‌شدنِ فرآیند خروج از برجام به ۵ سال برای این است که عمر یک دولت در آمریکا به پایان برسد و این بدین معنی است که چشم ایران به دو انتخابات ریاست جمهوری بعدی است. اگر فرض بگیریم که در سال 202۴ ترامپ به قدرت برسد، دموکرات‌ها ۴ سال وقت دارند که مجدداً به قدرت بازگردند و دوباره برجام را به روال قانونی بازگردانند. این، راه حل ایران برای جبران نقصان ناشی از عدم تصویب برجام توسط کنگره ایالات متحده است.
آنچه واضح و مبرهن است این است که برجام جدید توافقی موقتی، اما مفید برای هر دو طرف است. از طرفی، آمریکای بایدن می‌تواند موقتاً خیالش را از بحران هسته‌ای ایران راحت کرده و به راحتی به تقابل با روسیه فکر کند. از طرف دیگر، ایران می‌تواند از بن بست اقتصادی که در آن گرفتار شده رهایی یافته و با لغو تحریم‌ها به ثبات بازار و آرامش آن کمک کند.
تاخیر پاسخ آمریکا
پس از دریافت جمع‌بندی ایران از سوی اتحادیه اروپا، مقامات اروپایی و نیز فرانسوی واکنش مثبت و رو به جلویی درباره جمع‌بندی نهایی ایران داشتند و بعضا عنوان کردند که پیشنهادات ایران "منطقی"، "سازنده" و "دلگرم کننده" است.
بر اساس آنچه رسانه‌های غربی به نقل از مقامات اروپایی و غربی اعلام کردند، جمع بندی ایران بیشتر روی مسایل باقی مانده مرتبط با تحریم‌ها و تضمین‌ها بر سر تعاملات اقتصادی متمرکز است و درباره سوالات باقی مانده میان ایران و آژانس، تهران پیشنهاد جدیدی مطرح نکرده است به این معنا که آنچه در پیش‌نویس تفاهم شده را قبول دارد.
نظرات